Wrange visuele schoonheid

Toen ik laatst een vergeelde krantenfoto tegenkwam van een kerkinterieur in puin, werd ik geraakt door twee dingen. Het eerste was puur esthetisch: hoe het licht, gefilterd door het stof, zelfs aan neergestort puin in een schemerige ruimte, een verstilde schoonheid kan verlenen. De wat verdwaasde heertjes onder de orgelgalerij versterkten het gevoel van vervreemding. Die sfeer wilde ik treffen.

‘Schade-inspectie’ 2020, olieverf op doek, 50x70cm

Maar naast deze wrange visuele schoonheid werd ik vooral ook geraakt door wat ik wist. De kerk is de Église Saint Gervais, hier zojuist getroffen door een granaat, die kwam van een nieuw ontwikkeld enorm kanon dat de Duitsers hadden gestationeerd op zo’n 100 kilometer van Parijs. In de kerk was de Goede Vrijdagviering net begonnen, toen het dak met een donderend geraas instortte en 91 mensen doodde. Dat gebeurde op 29 maart 1918, een half jaar voor het eind van de Eerste Wereldoorlog.

Detail van het portret van Rose-Mary, dat Sargent van haar schilderde als 18-jarige

Rose-Mary

Eén van hen was Rose-Mary André-Michel Ormond, 24 jaar oud en de favoriete nicht van de beroemde kunstschilder John Singer Sargent. Ze was getrouwd met Robert André-Michel in 1913. Robert was bij het leger gegaan bij het begin van de oorlog en sneuvelde in oktober 1914. Rose-Mary was oorspronkelijk reeds vrijwilliger bij het Rode Kruis, maar toen Robert heengegaan was, voelde zij zich geroepen om meer bij te dragen aan de oorlogsinspanningen. Dus nam zij in 1915 deel aan de verpleegkundigenstaf in het nieuw gevestigde revalidatieziekenhuis in Reuilly, dat gewijd was aan de behandeling van soldaten die blind geworden waren door wapens of mosterdgas.

Het verlies van Rose-Mary, die vele malen voor Sargent had geposeerd, raakte Sargent diep. Na de oorlog schilderde Sargent een reusachtig meesterwerk in opdracht van de Britse regering, genaamd ‘Gassed’. De soldaten met hun blinddoeken moeten voor hem het beeld opgeroepen hebben van de blind geworden soldaten aan wie Rose-Mary de laatste jaren van haar leven had gewijd.

'Vergast’, 1919, door John Singer Sargent, olieverf op doek, 231x611cm, Imperial War Museum, London

Toen ik de krantenfoto zag, moest ik dit vreemde tafereel gewoon schilderen van al dat puin, waaronder ik mij het ernstig verminkte lichaam van Rose-Mary voorstelde. Het onderwerp van het schilderij zijn de drie mannenfiguren precies in het midden, die kort na de inslag de schade inspecteerden; je kunt het stof nog zien neerdwarrelen.

‘Nonchaloir’ (Rose Mary), 1911, John Singer Sargent, olieverf op doek, 63,8×76,2cm, National Gallery of Art, Washington D.C.